รู้ก่อนพลาด! ตรวจสุขภาพแบบไหนไร้ประโยชน์?!

รู้ก่อนพลาด! ตรวจสุขภาพแบบไหนไร้ประโยชน์ (แต่คนยังทำ) ในรายการ Tuck Talk สัปดาห์นี้ พบกับความจริงที่ไม่เคยมีใครบอก ตรวจสุขภาพแบบไหนเหมือนเอาเงินไปเททิ้ง การแพทย์ไทยพัฒนาไปไกล แต่คนไทยกลับมีอัตราป่วยสูงขึ้น เพราะระบบป้องกันโรคล้มเหลว? ตรวจคัดกรองมะเร็งไปก็เสียเงินเปล่า 3 โปรแกรมสุขภาพที่ควรตรวจถ้าไม่อยากตายไว แชร์ความรู้โดย นพ.อรรถสิทธิ์ ศักดิ์สุธาพร แพทย์ผู้เชี่ยวชาญสาขาการแพทย์บูรณาการ เจ้าของเพจอย่าฝากชีวิตไว้กับหมอ ไปฟังคำตอบพร้อมกัน

การตรวจสุขภาพประจำปี เราควรจะเริ่มต้นตรวจตอนอายุสักเท่าไหร่ ?

หมออรรถ : จริงๆ ตัวเลขมันมีอยู่ประมาณ 2 ตัวนะ อันแรกก็คือ 25 อีกอันหนึ่งคือ 32 อันนี้คือช้าสุดๆ แล้วนะ

การตรวจสุขภาพดีหรือไม่ดียังไง ?

หมออรรถ: เป้าหมายจริงๆ ของการตรวจสุขภาพประจำปี คือป้องกันโรค ผมยกตัวอย่างก่อนนิดหนึ่ง สมมุติว่า เช่น คนหนึ่งไปตรวจค่าน้ำตาล ปีนี้ร้อยนิดๆ คุณหมอบอกว่าน้ำตาลเริ่มสูงนะ ไปคุมน้ำตาลหน่อย ปีต่อมาตรวจ เป็น 110 เพิ่มขึ้น ก็ไปคุมเพิ่มเติมอีกหน่อย ปีต่อมา 126 แล้ว คุณเป็นเบาหวาน และมากินยา อันนี้ตรวจเพื่อคัดคนว่าคุณป่วยแล้วหรือยัง ถูกไหม กับการตรวจเพื่อป้องกันโรค มันคนละเรื่องกันนะ ดูใกล้เคียงกันถูกไหม แต่มันเป็นคนละเรื่องกัน อันหนึ่งคือตรวจเพื่อวินิจฉัยโรคว่าคุณป่วยหรือยัง ป่วยแล้วมากินยา ถูกไหม อ้าวน้ำตาลเกินแล้วคุณเป็นเบาหวานแล้ว

ยิ่งกินยาหนักเข้าไปอีก ?

หมออรรถ: คือจะต้องบอกว่าวันแรกที่เราถูกวินิจฉัยว่าเป็นเบาหวาน เซลล์ตับอ่อนของเราตายไปแล้วครึ่งหนึ่งนะ 50% ตับอ่อนเป็นอวัยวะที่ช่วยในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดนะครับ ทีนี้เวลาที่เราถูกวินิจฉัยเบาหวานวันแรก ตายไปแล้วตั้งครึ่งหนึ่ง ทำไมเวลาตายไป 10% 20% ทำไมเราไม่จัดการก่อนตั้งแต่ตอนนั้น

โปรแกรมพื้นฐานที่ทุกคนจำเป็นที่จะต้องตรวจมีอะไรบ้าง ?

หมออรรถ: อันแรกเรื่องน้ำตาลก่อนก็ได้ การตรวจน้ำตาลบางคนทำตัวดีในช่วงตรวจนะ สมมุติคนเป็นเบาหวาน บางคนจะหลอกหมอ 2-3 วัน ซึ่งการจะไปตรวจสุขภาพเช็คอัพที่ดีต้องทำตัวเหมือนเดิม คุณกินยังไง ขอให้กินอย่างงั้น คือเราอยากรู้สภาพที่แท้จริง เพราะฉะนั้นจะไปตรวจให้ทำตัวเหมือนเดิม ผมจะแนะนำว่าถ้าอยากตรวจให้มันดีขึ้นสักหน่อย ให้ตรวจเป็นน้ำตาลสะสม ฮีโมโกลบิน A1C นะครับ เป็นการตรวจน้ำตาลย้อนหลัง 3 เดือน

ตัวนี้สำคัญ ?

หมออรรถ: สำคัญครับ สะสมน้ำตาล ถ้าเกิดคุณจะทำให้มันดีขึ้นคุณต้องทำทั้ง 3 เดือนไง

ดูย้อนหลัง 3 เดือนเฉลี่ยแล้วน้ำตาลในเลือดคุณอยู่เท่าไหร่ ตัวการตรวจฮีโมโกลบิน A1C ไม่จำเป็นต้องอดอาหารเลย เพราะอดไปมันก็เท่านั้น มันเป็นเพียงแค่วันเดียว มันย้อนหลังไปตั้ง 3 เดือน

อย่างงี้ไปแยกตรวจได้ไหม ?

หมออรรถ: ได้ ผมว่าค่าใช้จ่ายการตรวจน้ำตาลสะสมมันก็ไม่ได้เยอะมากนะ ซึ่งเราเองเราจะได้รู้ด้วยว่า 3 เดือนที่ผ่านมา ฉันกินน้ำตาลเยอะไปไหม กินขนมเยอะไปหรือเปล่า แล้วก็มาปรับตัวเองนะครับ ค่าที่ดีคือให้ได้น้อยกว่า 5.5 ซึ่งการต่ำกว่า 5.5 แสดงว่าความเสี่ยงในการเกิดโรคเรื้อรัง หลอดเลือดหัวใจ หลอดเลือดสมอง เกิดเบาหวานใดๆ ต่ำกว่าคนปกติ

เรื่องของการเสี่ยงที่จะเป็นเบาหวานก็คือตัวนี้ไหม ?

หมออรรถ : การเสี่ยงที่จะเป็นเบาหวาน ถ้าเราอยากจะตรวจเพิ่มไปอีกนิดหนึ่ง จริงๆผมจะบอกว่าก่อนที่คนเราจะเป็นเบาหวาน เราจะเกิดภาวะหนี่งก่อน ภาวะนี้เรียกว่าภาวะดื้อต่ออินซูลิน ปกติถ้าเกิดเรากินน้ำตาล หรือกินขนมเข้าไปเรายังไม่ได้เป็นเบาหวานนะครับ เวลาเรากินน้ำตาลเข้าไปสมมติ น้ำตาลกินเข้าไปปั๊บ ดูดซึมเข้าไปในเลือด พอดูดซึมเข้าไปในเลือดแล้ว ร่างกายเราเห็นแล้วว่าน้ำตาลในเลือดมันสูง ตับอ่อนเราจะสร้างอินซูลินออกมาเพื่อไปคุมระดับน้ำตาลในเลือดนะครับ ภาวะนี้เรียกว่าภาวะดื้อต่ออินซูลิน เรียกง่ายๆ คืออินซูลินมันไปลดน้ำตาลได้ไม่ดีแล้ว พอลดได้ไม่ดีเกิดอะไรขึ้น ตับอ่อนเราจะต้องสร้างอินซูลินเยอะขึ้นอีก เพื่อหวังจะไปคุมน้ำตาลในเลือดนะครับ เพราะฉะนั้นภาวะนี้จะเกิดก่อนเป็นเบาหวาน 5-10 ปี ซึ่งเราจะรู้ก่อนที่จะเป็นเบาหวาน แต่ถ้าเราไม่ตรวจก็เลยไม่รู้ว่าจะป้องกันเบาหวานยังไง เรามีภาวะนี้แล้วหรือยัง บางคนบอกว่ามีอะไรง่ายๆที่ไม่ต้องเสียเงินไหม ดัชนีหนึ่งที่ดีมากๆเลยเมื่อก่อนเราดูน้ำหนักส่วนสูง เดี๋ยวนี้เขาเรียกว่าดัชนีที่ดีกว่าแล้วกันนะ คือรอบเอวต่อส่วนสูงครับ สมมุติว่าเราสูง 160 รอบเอวเราต้องไม่เกิน 80 เซนติเมตร คนที่อ้วนลงพุงเสี่ยง เบาหวาน หลอดเลือดหัวใจ หลอดเลือดสมอง

โดยเฉพาะเบาหวานก็จะเป็นกรรมพันธุ์ด้วย ?

หมออรรถ : ผมมองว่าเป็นเพียงแค่ส่วนหนึ่งนะครับ โดยมากแล้วมันเป็นพฤติกรรมร่วมด้วย อย่าไปโทษกรรมพันธุ์ทั้งหมด อย่าลืมดูพฤติกรรมเราด้วยแต่ว่าโดยมากแล้วคนอยู่ในครอบครัวเดียวกัน ก็มักจะทานอาหารหรือมีไลฟ์สไตล์ที่มันเหมือนกัน

ตรวจไขมันคอเลสเตอรอลถ้าจะตรวจให้ได้ผลต้องตรวจยังไง ?

หมออรรถ : เวลาตรวจไขมัน ต้องบอกก่อนว่าการตรวจไขมันค่าจะออกมามี 4 ค่าด้วยกันนะครับ ค่าหนึ่งคือค่าคอเลสเตอรอล ผมแบ่งฝั่งหนึ่งก่อนนะฝั่งนี้คือคอเลสเตอรอลโดยรวมนะครับ ซึ่งมันจะมีอีก 2 ค่าซึ่งจะอยู่ในคอเลสเตอรอลก็คือ ไขมันดี ไขมันเลว กลุ่มนี้คือกลุ่มคอเลสเตอรอล กลุ่มคอเลสเตอรอลจะแบ่งเป็นตัวดีกับแบ่งเป็นตัวเลว ตัวเลวมันก็จะไปเกาะหลอดเลือดเราให้หลอดเลือดเราตีบลง ตัวดีเหมือนรถเปล่าลอยไปในหลอดเลือดแล้วพอไปเจอตัวเลวเกาะอยู่เขาจะไปดูดออกแล้วไปทำลายทิ้งที่ตับ ไขมันอีกค่าหนึ่งคือ ไตรกลีเซอไรด์ ซึ่งคนไม่ค่อยสนใจเท่าไหร่นักซึ่งมันสำคัญ เพราะโรคไขมันพอกตับเกิดจากไตรกลีเซอไรด์ที่มันสูง ซึ่งคอเลสเตอรอลร่างกายเราสร้างเอง 80 % เกิดจากอาหารการกิน 20%

กินยาลดคอเลสเตอรอลออกฤทธิ์ยังไง ?

หมออรรถ: ออกฤทธิ์โดยลดการสร้างที่ตับ ยาลดไขมันถ้าแบ่งคร่าวๆ แบ่งเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มหนึ่งคือลดการสร้างที่ตับ อีกกลุ่มนึงคือลดการดูดซึมคอเลสเตอรอลจากทางเดินอาหาร ถ้าเกิดคิดว่าคอเลสเตอรอลมันมาจากอาหาร คุณต้องให้ยากลุ่มนี้สิ ถูกไหม ลดการดูดซึมคอเลสเตอรอลจากทางเดินอาหารแต่กลุ่มเนี้ยกินไปลดได้สัก 10-15% เท่านั้น แต่ถ้าอีกกลุ่มนึงลดการสร้างที่ตับกินไปปุ๊บ ลดได้เลยครึ่ง

มันต้องให้ถูกทางด้วย ?

หมออรรถ: อันนี้เป็นสิ่งที่ผมจะบอกว่ามันคอนเฟิร์มว่าคอเลสเตอรอลมันไม่ได้มาจากอาหาร สาเหตุที่สำคัญที่สุดที่ทำให้คอเลสเตอรอลมันสูงคือความเครียดครับ พอเวลาเราเครียดร่างกายเราจะสร้างฮอร์โมนขึ้นมาเพื่อซัพพอร์ตความเครียด แล้วไอ้ฮอร์โมนเหล่านี้มันใช้คอเลสเตอรอลเป็นสารตั้งต้น พอเครียดปุ๊บ ร่างกายอยากสร้างฮอร์โมนเหล่านี้ขึ้นมา ร่างกายก็เลยสร้างคอเลสเตอรอลเยอะขึ้น เพื่อหวังว่าคอเลสเตอรอลเหล่านี้มันจะเปลี่ยนไปเป็นฮอร์โมนมา

แล้วการออกกำลังกายช่วยไหม เรื่องคอเลสเตอรอล ที่บอกว่านอกจากความเครียด เราไปแก้ด้วยการออกกำลังกายได้ไหม ?

หมออรรถ : คือถ้าสมมุติว่าในคนที่เครียด การออกกำลังกายถ้าออกกำลังกายเบาๆ โอเค แต่ถ้าออกกำลังกายหนักมากๆ มันก็เครียดอีกนะ มันเป็นความเครียดทางกาย คือถามว่าจริงๆแล้วในเรื่องคอเลสเตอรอลทำไมเรากลัวคอเลสเตอรอล เรากลัวคอเลสเตอรอลมันจะไปอุดหลอดเลือดถูกไหม อุดหลอดเลือดหัวใจ อุดหลอดเลือดสมอง เพราะฉะนั้นในเรื่องของคอเลสเตอรอล ผมแนะนำว่าถ้าเกิดพอมีบัดเจท ลองตรวจเพิ่มเติมกันอีกสัก 3 อย่าง นะครับ อันนี้แนะนำไว้นะครับ คอเลสเตอรอล ผมต้องบอกว่ามันเป็นเหมือนแบบ bad guy มานานมากแล้วเป็นเหมือนเป็นผู้ร้ายในทางการแพทย์ เขาดูว่าในหลอดเลือดเวลามันตัน มันเป็นคอเลสเตอรอลนี่นา ทุกวันนี้มันยาลดคอเลสเตอรอลออกมาเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ซึ่งติดอันดับต้นๆ ของยาขายดี คนใช้ยาเยอะมาก แต่โรคหลอดเลือดสมอง หลอดเลือดหัวใจเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ เพราะอะไร ผู้ร้ายผิดตัวหรือเปล่า

การตรวจคัดกรองมะเร็ง 50-60 ตัว อันนี้ดีไหม ?

หมออรรถ : ย้อนไปถึงการตรวจเบสิคสุขภาพมะเร็งก่อน โดยมากการตรวจคัดกรองมะเร็งเราจะตรวจสิ่งที่เรียกว่า Tumor Marker ดู CA ต่างๆ มะเร็งรังไข่ , มะเร็งเต้านม , มะเร็งตับอ่อน จะต้องบอกว่าการตรวจค่าเหล่านี้ไม่สามารถป้องกันโรคมะเร็งได้ แต่คนตรวจกันทุกปีนะ บางทีเวลาเราตรวจแล้วถ้าค่ามันไม่สูง ก็ไม่สามารถฟันธงได้ว่าเราไม่มีมะเร็งนั้นๆ หรือบางคนถ้าค่ามันสุงก็อาจจะไม่ได้เกิดจากมะเร็งก็ได้ ค่าพวกนี้จริงๆแล้วมันเอามาไว้ใช้ติดตามการรักษามะเร็ง เพื่อติดตามการรักษาดูว่า CA เราลดลงไหม การตรวจมะเร็งผมมองว่าด้วยความที่มันมีหลายอวัยวะ ถามว่ามันจะมีการตรวจที่ครอบจักรวาลหรือเปล่าค่อนข้างยาก การตรวจง่ายๆที่เสียเงินไม่มาก คนเป็นมะเร็งโดยมากจะมีค่าอยู่ 3 ค่าที่มักจะสูง คือ 1. LDH สูง 2. Ferritin สูง 3. Fibrinogen สูง เพราะฉะนั้นลองตรวจ 3 ตัวนี้ก็ได้ โดยมากแล้วถ้ามีมะเร็งมันมักจะสูง